Powstanie zakonu klarysek

Znaki łaski Bożej

Sama św. Klara w swoim Testamencie wspomina jak św. Franciszek po swoim nawróceniu zaangażował się w odnowienie i naprawę kościoła św. Damiana (San Damiano). W tym miejscu, Franciszek doznał wizji, w której Ukrzyżowany przemówił do niego: "Franciszku, idź, odbuduj mój kościół, ponieważ - jak widzisz - jest w ruinie"(1 Cel, 7; 2 Cel 10; 3T, 13). Poruszony do głębi otrzymaną łaską, rozpoczął życie pokutne i pracę nad odbudową kościoła.
Kiedy tam pracował, wołał często do przechodzących, by pomogli mu w tym dziele, ponieważ przygotowuje tu miejsce "dla Pań, które swą modlitwą i świętym życiem przynosić będą chwałę Ojcu niebieskiemu w całym Kościele"(1 Cel, 18; TestK, 9-14). Było to na sześć lat przed wydarzeniami, które św. Klara nazwała "swoim nawróceniem". Biografowie i współcześni historycy są przekonani, że trzeba to wydarzenie widzieć jako działanie łaski i proroctwo. Przyszła inicjatorka życia w San Damiano miała wtedy zaledwie 12 lat.

Fakty historyczne

Konkretne zdarzenia rozpoczęły się, gdy Klara z Asyżu, będąc już dziewczyną osiemnastoletnią, z bogatej rodziny rycerskiej, została postawiona wobec projektów małżeństwa układanych przez krewnych rodu. Nie chciała podejmować życia małżeńskiego. Pobożnie wychowana przez matkę, pragnęła poświęcić się dla Boga, co jednak nie podobało się rodzinie, a zwłaszcza wujowi.
Prawdopodobnie zwróciła się o radę do swego kuzyna, który należał do wspólnoty pokutnej św. Franciszka. Rufin przekazał Franciszkowi wolę i pytanie Klary. Tak rozpoczęła się osobista znajomość tych dwojga Świętych. Wkrótce, za wiedzą biskupa Asyżu, Franciszek zaproponował Klarze "pójście za Chrystusem". Miało się ono dokonać przez odważną decyzję dziewczyny do opuszczenia domu własnowolnie i przystąpienia do wspólnoty pokutnej, jednak nie razem z braćmi, ale w klasztorze, który stałby się domem przyszłych sióstr. Wybrany został czas Niedzieli Palmowej i Wielkiego Tygodnia (w roku 1212).
Klara podjęła tą propozycję. Po nabożeństwach, późnym wieczorem, w towarzystwie swej zaufanej przyjaciółki wyszła z domu i udała się do kościoła Matki Bożej Anielskiej (Porcjunkula), gdzie na modlitwie oczekiwali jej wszyscy bracia. Dokonano obrzędu przekazania szaty pokutnej tej pierwszej siostrze, a potem przeprowadzono ją do klasztoru benedyktynek, aby uchronić ją przed reakcją krewnych. Rzeczywiście nazajutrz wuj przybył po Klarę z oddziałem uzbrojonych sług, ale ona uchwyciła się obrusów ołtarza (gest znaczący w średniowieczu oddanie się w obronę Kościoła), a ponadto odsłoniła włosy postrzyżone na znak rozpoczętej pokuty. W ten sposób dała do zrozumienia, że jej decyzja jest już nie do odwołania.

Damianitki - pierwsze reguły życia

Bracia za zgodą biskupa przygotowali siostrom kościół i zabudowania San Damiano. Do Klary dołączyły wkrótce jej siostry: Agnieszka i Beatrice, jej matka Ortolana, a także przyjaciółki: Bona, Pacyfika, Benvenuta, Massariola i inne. Franciszek zobowiązał się do stałej opieki duchowej nad nimi i napisał dla nich pierwszą regułę "Sposób życia" (RegK, VI; TestK, 29). Po trzech latach, w roku 1215, Święty nakazał Klarze podjąć się samodzielnego prowadzenia gromadzących się przy niej sióstr, aby jako odpowiedzialna, nadała życiu wspólnemu trwałe zasady.
Kardynał Hugolin wyznaczony do opieki nad nowymi wspólnotami z Asyżu (późniejszy Grzegorz IX) sporządził dla Klary zbiór praw, ale oparł je na regule św. Benedykta. Była to Reguła z 1219 r., potwierdzona również w roku 1228, zwana "Konstytucje Hugoliańskie").
Klara nie była z tej reguły zadowolona, ponieważ nie dawała ona kształtu charyzmatowi, którym żyły damianitki, charyzmatowi "ubóstwa dla Chrystusa i z Nim". Dlatego starała się, aby opieka duchowa zawsze była zapewniana przez braci Franciszka, a ponadto uprosiła papieża Innocentego III, a następnie Grzegorza IX i Innocentego IV o przyznanie jej szczególnego przywileju dołączanego do reguły. Jest to "Przywilej ubóstwa" dający siostrom prawo do nieposiadania majątku klasztornego.
Kiedy zaczęły powstawać nowe wspólnoty naśladujące styl życia z San Damiano, zrodziła się potrzeba kontaktu i przekazania specyfiki charyzmatu. Klara podejmowała korespondencję (zachowane są listy do św. Agnieszki Czeskiej i list do Ermentrudy z Bruges) lub wysyłała do nowych miejsc siostry (np. siostra Klary, Agnieszka, przebywała w klasztorze we Florencji, aby przekazać tamtejszym mniszkom zasady życia San Damiano).
Od 1224 roku stan zdrowia Klary pogarszał się. Wkrótce też zmarł św. Franciszek (październik, 1226 r.). Święta ponowiła próby otrzymania od Kościoła aprobaty specyficznego charyzmatu, jaki stał się jej udziałem. Innocenty IV utworzył dla damianitek Regułę z 1247 r., ale również ona nie respektowała w pełni szczególnego powołania wspólnoty. Klara napisała zatem swój duchowy testament, aby siostry miały świadectwo swej tożsamości.
Wkrótce Klara podjęła się napisania Reguły osobiście. Klara jest dlatego pierwszą kobietą w historii Kościoła, która zasługuje na tytuł "Zakonodawcy". Miała to być podstawa prawna dla wspólnoty, która żyje ideałem "ubóstwa Pana naszego Jezusa Chrystusa i Jego Najświętszej Matki". W 1253 roku powstała Reguła św. Klary zatwierdzona przez Innocentego IV. Klara zakończyła swe heroiczne życie w klasztorze San Damiano 10 sierpnia 1253 r.
Większość klasztorów (również istniejący od 1245 roku polski klasztor w Zawichoście) nie miało możliwości prawnych, aby zastosować Regułę Klary, gdyż była zatwierdzona dla klasztoru asyskiego, a papież nie godził się na rozszerzenie jej praktykowania. Najczęściej zalecano Regułę z roku 1219. Wspólnoty zatem starały się o przyznawanie im "Przywileju ubóstwa".
Sytuacja klasztorów, które naśladowały ideały San Damiano zmieniła się, gdy po dwóch latach od śmierci Klary papież Aleksander IV kanonizował ją. Papież Urban IV zdecydował się na ujednolicenie praw tych wspólnot i zgromadził je jako Zakon św. Klary. W 1263 roku powstała Reguła Sióstr Zakonu Świętej Klary, zatwierdzona przez Urbana IV. Wprowadziła ona jednolitą nazwę i przedstawiła zasady życia wykorzystując teksty poprzednich dokumentów. Papież, podobnie jak poprzednicy, pozostawił sprawę własności i ubóstwa łagodnej interpretacji, pozostawiając ideał w wymiarze duchowym i charyzmatycznym, zależnym od dojrzałości każdej pojedynczej wspólnoty. Osiemsetletnia już historia klarysek przedstawia jednak obraz sióstr wiernych duchowym zasadom swego powołania: ubóstwu, pokucie, kontemplacji.